De strategie van terughoudendheid van Europees leiderschap
Volgens een eeuwenoude Duitse volkswijsheid is “spreken zilver, zwijgen goud”. Deze uitdrukking wordt in bepaalde situaties als wijsheid beschouwd, vooral wanneer het beter is om geen woorden te vuil te maken dan iets te zeggen dat later spijt oplevert. Dit principe lijkt ook van toepassing te zijn op Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, die zich recentelijk uitgeleend heeft in een situatie van toenemende diplomatieke spanningen.
Tijdens een recente gebeurtenis bleef zij opvallend stil toen vragen werden gesteld over de nieuwe Nationale Veiligheidsstrategie van de Verenigde Staten. Deze strategie schetst Europa als een continent op weg naar “beschavingsvernietiging” en beschouwt de EU als een “transnationaal lichaam dat politieke vrijheid en soevereiniteit ondermijnt”. Haar woordvoerder antwoordde droog dat Europa “nog niet in een positie is om hierover commentaar te geven”.
Deze terughoudendheid past bij een patroon dat sinds het begin van de tweede ambtstermijn van Donald Trump bijna een jaar geleden, consistent is gebleven. Het betrof niet alleen een kwestie van diplomatie, maar ook van het vermijden van confrontaties door simpelweg te zwijgen en af te wachten.
Trump’s strategie van provocatie en de Europese reactie
De voormalige Amerikaanse president lijkt zich bewust van het effect van zijn woorden en acties. Na de invoering van 15% importheffingen op Europese goederen, maakte hij grapjes over de vermeende “macht” van Von der Leyen ten opzichte van Europese nationale leiders, wat een openlijke provocatie was. Tegelijkertijd lijkt Europa zelf niet veel te lachen over de recente berichten uit Washington, vooral nu de Amerikaanse administratie haar machtspositie gebruikt om de EU als een bedreiging voor democratie en vrije meningsuiting af te schilderen.
Volgens officiële verklaringen willen Amerikaanse functionarissen “Europees beleid bijsturen” en ondersteunen ze politici die zij aanduiden als “patriottische partijen”. Hoewel de strategie benadrukt dat Europa nog steeds “essentieel is voor de Verenigde Staten”, wordt er ook aangegeven dat de VS bereid zijn Europa te helpen haar beleid bij te sturen, onder meer door Oekraïne dichter bij een vredesakkoord met Rusland te brengen.
De Amerikaanse benadering beschouwt de meerderheid van de Europeanen als voorstanders van vrede, maar beklaagt dat zij geleid worden door “onstabiele minderheidsregeringen” die democratische principes schenden om oppositie te onderdrukken. Russische bondgenoten, waaronder voormalig president Dmitry Medvedev en denker Alexander Dugin, juichten deze ontwikkeling toe en meerden zich bij de Amerikaanse toon.
De reactie op Amerikaanse sancties en de houding van Europese leiders
Een directe aanleiding voor de scherpe retoriek was de aankondiging van de EU dat het een boete van 120 miljoen euro zou opleggen aan Elon Musk’s X-platform wegens het niet naleven van transparantie-eisen, zoals vastgelegd in de Digital Services Act. Hoewel de boete relatief klein is voor Musk, gebruikte men dit als voorbeeld om te stellen dat de EU aan censuur of veiligheidsbeperking doet.
Op X werden politici zoals senator Ted Cruz ingeschakeld om Trump te adviseren sancties op te leggen, terwijl Musk de EU vergelijkt met nazi-Duitsland. Tegelijkertijd lijkt de Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken, Christopher Landau, Europese veiligheid te plaatsen onder Amerikaanse garanties en waarschuwt dat Europa niet tegelijk op meerdere fronten kan leunen op de VS, terwijl EU-vertegenwoordigers zoals Kaja Kallas zich beperkt tot diplomatieke formele reacties.
Kallas, de EU’s hoogste diplomaat, erkende dat er kritiek is, maar benadrukte dat de VS nog altijd de grootste bondgenoot blijven. Haar woorden laten zien dat er in Europa een behoefte bestaat aan leiderschap dat met meer daadkracht reageert op de energieke, soms agressieve retoriek uit Washington.
De afwachtende houding van Europa en de vooruitzichten
Tot nu toe lijkt Europese reactie voornamelijk uit voorzichtigheid te bestaan. Het ontbreken van een gezamenlijke, krachtige reactie kan worden toegeschreven aan het feit dat de leiders zich meer richten op het vermijden van conflicten dan op het initiëren van stevige tegenreacties. Von der Leyen, bijvoorbeeld, heeft altijd haar politieke overleving centraal gesteld, waarbij ze zich vaak heeft opgesteld in de schaduw van Duitse leiders zoals Friedrich Merz.
Internationale leiders, zoals Donald Trump, lijken zich te laten leiden door een oeroud principe: “ degenen die vechten, kunnen verliezen; degenen die niet vechten, hebben already verloren”. Hoewel Europa niet de keuze heeft zich volledig defensief te opstellen, is het duidelijk dat er behoefte is aan een krachtiger beleid dat niet louter reactief is, maar ook initiatief neemt.
De historische context laat zien dat het continent nog steeds worstelt met de juiste balans tussen diplomatie en assertiviteit, terwijl de geopolitieke dynamiek verandert en de spanningen blijven toenemen.
