De discrepantie tussen EU-beleid en de exportpraktijk
Hoewel de Europese Unie de chemische stof cyanamide sinds 2009 heeft verboden vanwege gezondheidsrisico’s, blijven EU-lidstaten deze stilliggen naar Zuid-Afrika exporteren. Ondanks meldingen over longaandoeningen en andere gezondheidsproblemen onder landbouwmedewerkers in Zuid-Afrikaanse wijngaarden, verdedigen autoriteiten het gebruik van cyanamide vanwege de economische belangen van de wijnindustrie. De stof wordt onder andere toegepast in het product Dormex, dat voornamelijk ingezet wordt om de winterrust van wijnstokken te doorbreken.
De Europese overheid stelt dat het gebruik van cyanamide in binnenlands beleid verboden is en benadrukt dat de normen voor veiligheid streng zijn. Echter, de export van deze chemische middelen naar landen met minder rigide regelgeving blijft voortduren, wat voor controverse zorgt binnen maatschappelijke en internationale kringen.
Risico’s en impact op arbeidsomstandigheden
Onderzoek door journalisten en niet-gouvernementele organisaties heeft onthuld dat arbeiders op Zuid-Afrikaanse wijngaarden vaak gedwongen worden om Dormex te gebruiken zonder adequate beschermingsmiddelen en zonder voldoende kennis over de gezondheidsgevaren. Er zijn meldingen van longschade en andere gezondheidsproblemen die gelinkt worden aan blootstelling aan de stof. Verontruste gemeenschappen organiseren inmiddels protestacties en roepen op tot een stopzetting van de EU-export van cyanamide-houdende producten.
De Duitse chemiegigant BASF, die vorig jaar een van de grootste exporteurs van verboden pesticiden was binnen Europa, erkent de zorgen vanuit Zuid-Afrika. Een woordvoerder verklaart dat het bedrijf zich bewust is van de zorgen en benadrukt dat de betreffende producten in Zuid-Afrika legaal zijn en dat elk land het recht heeft om eigen regels te hanteren.
De standpunten van Zuid-Afrikaanse autoriteiten en marktbelangen
De Zuid-Afrikaanse landbouwministerie erkent dat cyanamide risico’s met zich meebrengt voor de volksgezondheid. Een vertegenwoordiger van het ministerie heeft aan Euractiv verklaard dat na indiening van veiligheidstoepassingen de goedkeuring van alternatieve middelen snel zal worden versneld. Zo worden onder andere ethanol en zwavel onderzocht als mogelijke vervangers.
In regio’s met milde winters, zoals Zuid-Afrika, wordt veel gebruik gemaakt van chemische behandelingen waaronder cyanamide om de winterrust van de wijnstokken te doorbreken. De sector levert ongeveer 1% van het nationale bruto binnenlands product en exporteert wijn naar vooral Europese landen. In augustus van dit jaar steeg de wijnexport uit Zuid-Afrika met 11,5% vergeleken met hetzelfde jaar ervoor, met Groot-Brittannië, Duitsland en Nederland als belangrijkste afnemers.
Voor wijnbouwers blijft cyanamide een onmisbaar hulpmiddel, aangezien alternatieven volgens hen minder effectief zijn. Zij stellen dat bij correct gebruik volgens de registratievoorwaarden, de voordelen opwegen tegen de risico’s en waarschuwen dat het beperken van de export de sector zwaar zou treffen.
Internationale druk en maatschappelijke discussie
In Brussel liegen de meningen uiteen. Organisaties uit de civiele samenleving dringen aan op een stopzetting van de export van deze chemische stoffen, aangezien zij de handel beschouwen als een schandaal op het gebied van mensenrechten. Zuid-Afrika is niet de enige markt voor cyanamide; in het afgelopen jaar exporteerde het Duitse bedrijf Alzchem 6.700 ton aan landbouwproducten met deze stof naar vooral lage- en middeninkomenslanden zoals Peru en India, zo blijkt uit een rapport van een NGO.
De Europese Commissie had in 2020 beloofd het voorbeeld te stellen door de export van giftige pesticiden aan derde landen te verbieden. Vijf jaar later zijn er echter geen concrete beleidsmaatregelen genomen. Een woordvoerder benadrukt dat EU-consumenten beschermd worden tegen schadelijke residuen van pesticiden in geïmporteerde producten zoals wijn, en wijst op de voortdurende inspanningen om de voedselveiligheid te verbeteren.
Deelnemers aan de voorbereiding van een impactstudie uit 2023 wijzen op de complexiteit van het probleem, dat implicaties heeft voor internationale handel en concurrentievermogen. Indien de EU haar beloften omzet in beleid, zou dat kunnen leiden tot een inhaalmanoeuvre van landen zoals China, dat minder strikte milieuregels kent voor chemische productie. Tegelijkertijd maakt de EU zich sterk dat haar regelgeving strenger is dan die in veel derde landen.
