Overzicht van de recente ontwikkelingen en politieke reacties
De Slovakische regering heeft dinsdag ingestemd met het afschaffen van het Klokkenluidersbeschermingsbureau (WPO), een beslissing die met spoed door het parlement werd goedgekeurd via een versnelde procedure. Deze maatregel werd genomen ondanks hevige bezwaren van de Europese Commissie, juridische experts en maatschappelijke organisaties.
De coalitie, onder leiding van Robert Fico, zette kort daarna stappen om de dienst te ontmantelen, na drie boetes van in totaal 114.000 euro aan het binnenlandse ministerie wegens het niet respecteren van de status van beschermde klokkenluiders. De WPO was opgericht in 2021 onder de EU-richtlijn voor bescherming van klokkenluiders en moet personen beschermen die corruptie of illegaal gedrag melden.
De Slovakische overheid heeft plannen aangekondigd om de WPO te vervangen door een nieuwe organisatie onder nieuw leiderschap, maar critici, waaronder de procureur-generaal, non-gouvernementele organisaties, juristen en oppositiepartijen, beschouwen deze wijziging als een verkleining van de beschermingen en een schending van de EU-richtlijn. Zij vrezen dat de nieuwe leiding, die politiek wordt aangesteld, niet het vertrouwen van het publiek zal genieten.
Uit de stemmingsuitslag bleek dat 78 van de 79 coalitieleden vóór het versneld doorvoeren van de wetstem waren gegaan. Na de stemming verklaarden het personeel van de WPO dat “politieke belangen zwaarder wogen dan inhoudelijke en deskundige discussies,” en dat het parlement waarschuwingen van experts en internationale organisaties, zoals de Commissie en het Europees Openbaar Ministerie, had genegeerd.
Reacties vanuit de Europese Unie en de opkomst van juridische tegenstand
Ongeveer twee weken voor de stemming gaf de Europese Commissie aan aan Euractiv Slovakije dat instanties die klokkenluiderszaken behandelen, autonoom en onafhankelijk moeten zijn volgens EU-wetgeving. Later ontving de Slovakische regering een waarschuwingsbrief uit Brussel; de inhoud hiervan is echter niet openbaar gemaakt. De oppositiepartijen hebben unaniem verklaard dat zij het wetsvoorstel zullen aanvechten bij het Constitutionele Hof.
Onzekerheden en de rol van de president
De initiatiefwet werd voorgesteld door Hlas-SD, de partij die eerder door Pellegrini werd geleid. De president heeft meerdere keren aangegeven dat hij mogelijk het wetsvoorstel niet zal ondertekenen. Hij uitte op zaterdag zijn twijfel over de urgentie van de versnelde procedure en stelde dat de regering niet had uitgelegd hoe de wijziging het leven in Slovakije zou verbeteren. De president kondigde aan dat hij het wetsvoorstel “waarschijnlijk” terug zal sturen naar het parlement vanwege onopgeloste zorgen die in Brussel waren geuit.
“Ik wil zeker weten dat Slovakije geen problemen krijgt op nationaal of internationaal terrein vanwege deze wet,” zei hij. Mocht Pellegrini het wetsvoorstel vetoën, dan blijft de uitkomst onzeker, vooral omdat de rechtse steunpartij SNS mogelijk niet haar steun zal bevestigen.
De leider van SNS, Andrej Danko, liet zondag weten dat de partij mogelijk haar ondersteuning zou terugtrekken als het wetsvoorstel terugkeert naar het parlement, en gaf aan dat hij niet uitsluit dat steun wordt onthouden na kritiek van de president.
