De politieke impasse en de herhaling van eerdere patronen in de EU-onderhandelingen
De betreurenswaardige staat van de betrekkingen tussen de Europese Unie en Rusland onderstreept een paradox die doet denken aan een grote Russische tragedie. Politiek gezien lijken alle haalbare plannen om Oekraïne te ondersteunen op dezelfde wijze onaantrekkelijk te zijn, terwijl elk voorstel dat als politiek onmogelijk wordt beschouwd, eigen obstakels kent. Net zoals de personages in Leo Tolstoj’s Anna Karenina geconfronteerd worden met persoonlijke en catastrofale uitdagingen in hun zoektocht naar voldoening, ondervindt de EU dat het moet omgaan met bijna onoverkomelijke hindernissen bij het financieren van de oorlogsinspanningen in Kiev.
Het mobiliseren van bevroren Russische soevereine activa? België weigert (en nee). Het uitgeven van gezamenlijke EU-schuld? Hongarije houdt het tegen. Bilaterale subsidies van lidstaten? Iedereen roept in koor: Nee, neen, non, nej en не!
De meest eenvoudige en mogelijk naïeve oplossing
Wat dan te doen? Volgens wat de EU lijkt te hebben besloten, is de oplossing bijna schijnbaar simpel (en mogelijk ook dwaas). De aanpak is simpelweg de Belgen negeren. De felle oppositie van Belgische premier Bart De Wever tegen de zogenaamde ‘reparatielening’ is sindsdien niet veranderd sinds Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, deze optie aan de orde stelde in september.
Zijn politieke positie in België is sinds de mislukte EU-top in oktober aanzienlijk versterkt. De rechtse Vlaamse nationalist krijgt stevige steun van zijn coalitie-achterban, bestaande uit vijf partijen, waaronder centrum-linkse Franse taalgroepen, en ook van zijn traditionele politieke tegenstanders, zoals de tweetalige marxistische Arbeiderspartij.
De Belgische onderhandelingspositie wordt verder versterkt doordat Frankrijk zich terughoudend toont in het benutten van €19 miljard aan Russische activa. Hiermee lijkt De Wevers weerstand tegen het EU- en Franse streven om de €185 miljard aan Kremlin-fondsen in Brussel te gebruiken, in verhouding redelijk.
Nieuwe argumenten en geopolitieke overwegingen
De Verenigde Staten zetten daarnaast in op diplomatieke initiatieven om het conflict te beëindigen. Zij waarschuwen dat het voortzetten van de lening de EU het invloedssysteem kan kosten bij toekomstige vredesonderhandelingen met Rusland en de financiële middelen voor de wederopbouw van Oekraïne.
In de afgelopen week eiste België bijna 40 pagina’s aan aanpassingen in de juridische tekst van de Commissie. Dit omvat onder andere de eis dat lidstaten meer dan twintig actieve bilaterale investeringsverdragen met Moskou moeten intrekken—aangezien dat, zelfs als andere EU-lidstaten akkoord gaan, binnen een week vrijwel onmogelijk te realiseren is.
De Wevers suggestie dat het plan van de Commissie om Kremlin’s fondsen te bevriezen illegaal is, werd deze week versterkt door Christine Lagarde, voorzitter van de Europese Centrale Bank. Zij stelde dat het leningprogramma de ‘dichtste’ was die ze ooit had gezien die aan het internationale recht lijkt te voldoen— hoewel dat strikt genomen niet betekent dat het ook daadwerkelijk legaal is.
De rationele, maar twijfelachtige logica van de EU
Toch blijven EU-diplomaten en -functionarissen volhouden dat België uiteindelijk zal moeten buigen. Wanneer ze daarom vragen, antwoorden velen met een quasi-Kantiaanse redenering die zelfs voor Duitse nationalisten als De Wever als tendentieus kan worden gezien. Deze redenering luidt:
- Oekraïne heeft enorme financieringsbehoeften.
- Deze moeten worden voldaan.
- Het gebruik van gezamenlijke EU-schuld is onmogelijk door Hongarije’s veto.
- Bilateralie subsidies zijn onmogelijk vanwege hoge begrotingstekorten en schulden.
Volgens deze redenering moet de reparatielening daarom worden goedgekeurd als enige andere optie. Maar deze logica kan ook omgekeerd worden. De Wever beweerde vorige week dat zijn land wordt gevraagd het ‘onmogelijke’ te doen. Dit kan worden geïnterpreteerd als een bluff van Boedapest, waardoor een gezamenlijke EU-schuld ineens noodzakelijk lijkt, zoals sommige EU-diplomaten beweren.
Feiten en rariteiten in de argumentatie
De meeste van deze beweringen zijn echter waarschijnlijk onjuist of op zijn minst onvolledig. Ten eerste zijn de totale financieringsbehoeften van Oekraïne aanzienlijk, maar de kernbehoefte—en dat is bijzonder urgent doordat Kiev in april zonder geld komt te zitten—bedraagt slechts €20,1 miljard voor volgend jaar.
Volgens de Commissie zelf is dat slechts 0,1% van het totale EU-BNP. Andere Westerse landen zoals Canada en het Verenigd Koninkrijk zullen waarschijnlijk ook helpen om het gat te dichten.
Ten tweede zijn de schuld- en tekorteniveaus van de EU hoog, maar vormen geen onoverkomelijk obstakel voor het voldoen aan de directe financieringsbehoeften van Kiev. Al bijna een jaar geleden waarschuwden eurozone-ministers dat een “contractiegerichte fiscale houding” in 2025 passend was wegens de hoge schuld- en tekorteniveaus. Toch heeft de EU onlangs nog gigantische uitgaven gedaan voor defensie en infrastructuur.
Ten slotte is het, ondanks de grote financieringsbehoefte, onwaarschijnlijk dat alle problemen daadwerkelijk worden opgelost. Brussel heeft tot nu toe geweigerd om haar eigen grote financieringsnoden te dekken, en de vraag is of Oekraïne meer kan verwachten dan slechts veelzeggende beloftes.
De Belgische standpunten en de volgende stappen
Het meest waarschijnlijke scenario is dat de EU, net zoals bij eerdere pogingen, de financiële steun voor Kiev weer uitgesteld. De lidstaten zullen waarschijnlijk slechts voldoende geld vrijmaken om Kiev in 2026 overeind te houden, of ten minste tot midden volgend jaar.
Hierbij zullen ze opnieuw verkondigen dat ze Oekraïne “zo lang als nodig” blijven ondersteunen, zonder precies aan te geven hoe lang dat zal duren. Landen die niet willen meebesteden, zullen de schuld geven aan Belgische of Hongaarse weigeringenn.
België verdedigt op zijn beurt dat het einde van de oorlog de reden is voor het niet ondersteunen van een risicovolle lening. Ironisch genoeg kan diezelfde afwijzing het einde van de oorlog juist versnellen—een verwachting die mogelijk zelfvervullend wordt.
De onderliggende oorzaken en bredere context
De fundamentele oorzaak van de problemen ligt dieper en is breder dan de huidige beleidsdiscussies. EU-leiders, bang voor de volksopstanding en de opkomst van populisme, blijven vasthouden aan twee principes die de situatie verder compliceren: ze willen Oekraïne blijven steunen, maar vragen de burgers niet om daar financieel voor op te draaien.
De tragiek hierbij is dat deze twee wensen onverenigbaar zijn, een inzicht dat Anna Karenina, de hoofdfiguur in Tolstoj’s roman, instinktief begreep: “Ik kan ze niet samen hebben, dat is het enige wat ik wil,” zegt ze over haar zoon Seryozha en haar minnaar Vronsky. Uiteindelijk pleegt zij zelfmoord.
Het is hoogst waarschijnlijk dat Europa binnenkort hetzelfde lot ondergaat, mogelijk al volgende week.
Update over de economische en politieke ontwikkelingen
Brussel benadrukt dat de lening aan Oekraïne ‘rechtsgeldig’ is, ondanks aanklachten van Rusland die Euroclear willen aanklagen vanwege het schenden van het recht. De Europese Commissie verdedigt de legaliteit van het voorstel en zegt dat het ‘court-proof’ is, aldus woordvoerder Paula Pinho.
Premier Orbán van Hongarije uitte felle kritiek op het besluit om Russische activa permanen te bevriezen, en stelde dat dit “onwettig” is en “onherstelbare schade” toevoegt aan de EU. Hij beschuldigde de EU van het ‘oversteken van de Rubicon’, waarmee hij de huidige koers als het einde van de rechtsstaat in Europa ziet.
Gevraagd naar de nieuwe voorzitter van de Eurogroep, werd Griekse minister van Financiën Kyriakos Pierrakakis gekozen, waarmee een belangrijke positie in het economische beleid van de eurozone werd ingevuld.
Daarnaast stemden EU-landen er donderdag mee in om de Russische activa voor onbepaalde tijd te bevriezen, waarmee een grote belemmering voor het verstrekken van de €210 miljard ‘reparatielening’ werd weggenomen.
De ECB-voorzitter Lagarde bevestigde dat het plan “dichtstbijzijnde” was aan het voldoen aan het internationaal recht, waardoor het vertrouwen bij beleggers moest worden versterkt.
Tot slot dringt België aan op ‘autonome’ garanties voor het uitlenen van €210 miljard aan Oekraïne, waarbij wordt geëist dat de garanties blijven bestaan ook als de lening als ongeldig wordt beschouwd. Euroclear zou niet aansprakelijk mogen worden gesteld, en de directeuren zouden slechts aansprakelijk moeten zijn bij grove nalatigheid.
