Het voorstel van de Europese Commissie en de reactie van lidstaten
Verschillende Europese landen, waaronder Italië, Bulgarije en Malta, hebben zich aangesloten bij België in hun oproep voor alternatieven voor het bestaande plan om Oekraïne een lening van €210 miljard te verstrekken, gefinancierd uit bevroren Russische activa. Deze ontwikkeling ondermijnt mogelijk het streven van de Europese Unie om tijdens de komende top van de EU een akkoord te bereiken over zogenaamde ‘compensatieleningen’. In een gezamenlijke verklaring, die door Euractiv werd ingezien, bevestigden de vier landen hun steun aan het recente voorstel van de Europese Commissie om de Russische staatsreserves in de EU voor onbepaalde tijd te immobiliseren. Tegelijkertijd waarschuwden ze dat dergelijke maatregelen niet mogen voorkomen dat de reserves worden gebruikt om de oorlogsinspanningen van Kyiv te ondersteunen.
Reden achter het voorstel van de Commissie en de juridische implicaties
De Europese Commissie heeft aangedrongen op het onvoorwaardelijk immobiliseren van de Russische reserves, deels om te voorkomen dat de afhankelijkheid van de door Hongarije gesteunde, Ruslandvriendelijke regering wordt voortgezet, die anders elke zes maanden de maatregelen moet hernieuwen. De lidstaten riepen ook op tot verdere verkenning van alternatieve opties die in overeenstemming zijn met zowel EU- als internationale wetten. Dergelijke opties zouden gebaseerd moeten zijn op een EU-leningfaciliteit of brugoplossingen, die minder risico’s met zich meebrengen en de continuïteit van de steun kunnen waarborgen voordat een van de opties daadwerkelijk kan worden geïmplementeerd.
Risico’s en politieke dynamiek rondom de bevriezing
De Belgische premier Bart De Wever heeft herhaaldelijk opgeroepen tot het vinden van alternatieven voor de zogenaamde herstel-lening, die hij omschrijft als “fundamentaal verkeerd” en die volgens hem aanzienlijke juridische en financiële risico’s met zich meebrengt. Op vrijdag stemden EU-gezanten unaniem voor het onbepaalde tijd immobiliseren van de Russische activa, gebaseerd op een noodbepaling binnen de EU-verdragen. Het gebruik van ‘Artikel 122’ is hierbij cruciaal om te voorkomen dat de Russische reserves, indien de sancties worden opgeheven, terugvloeien naar Rusland. Dit zou de EU-landen kunnen verplichten tot het terugbetalen van honderden miljarden euro’s aan Kremlin.
Rol van Euroclear en de juridische complicaties
Euroclear, het Brussel gebaseerde clearinghuis, beheert het overgrote deel van de €210 miljard aan activa die bestemd zijn voor de lening. Zowel Hongarije als België hebben deze week gewaarschuwd dat het gebruik van artikel 122 de EU-wetgeving mogelijk zou kunnen schenden. Daarnaast is herhaaldelijk door Euroclear, Hongarije en België de juridische geldigheid van het leningprogramma in twijfel getrokken. De Europese Centrale Bank benadrukte ook de risico’s die hiermee gepaard gaan voor de financiële stabiliteit van de eurozone. Door artikel 122 te activeren, kunnen minstens 15 lidstaten – goed voor 65% van de EU-bevolking – de Russische activa definitief bevriezen. Momenteel vereist het vernieuwen van sancties een unanieme goedkeuring van alle 27 lidstaten elke zes maanden.
Politieke implicaties en verdere stappen
De zet om artikel 122 te gebruiken, beperkt de onderhandelingspositie van Hongarije’s Viktor Orbán, die herhaaldelijk druk heeft uitgeoefend op EU-leiders door het uitstellen van sanctiemaatregelen en daarmee bedreigingen te uiten. In een verklaring waarschuwden Italië, Bulgarije, Malta en België dat het gebruik van artikel 122 “juridische, financiële, procedurele en institutionele consequenties met zich meebrengt die verder kunnen gaan dan deze specifieke zaak.” Ze voegden eraan toe dat deze beslissing niet mag worden geïnterpreteerd als een precedent voor de veiligheids- en buitenlandsbeleid van de EU, dat doorgaans unanimiteit vereist. De EU-gezanten zullen ook op zondag bijeenkomen om de lening verder te bespreken voorafgaand aan de vergadering van de Raad volgende week. Tijdens die bijeenkomst zullen zij trachten te reageren op de vele amendementen die België heeft voorgesteld op de juridische voorstellen van de Commissie. Volgens documenten die Euractiv heeft ingezien, worden onder meer eisen geformuleerd voor “onafhankelijke” en “autonome” garanties van EU-landen, evenals dat Euroclear niet aansprakelijk zal worden gesteld voor de verstrekking van de herstel-lening.
Slotopmerkingen
De Europese Commissie heeft hierover geen commentaar gegeven. De ontwikkelingen rondom de bevriezing en het gebruik van artikel 122 blijven een belangrijk punt van discussie binnen de EU, waarbij de juridische, politieke en financiële risico’s nauwkeurig worden afgewogen.
