De Versnelling van Synthetieke Politieke Inhoud en de Uitdagingen voor Regulering
In 2026 staan er diverse verkiezingen gepland op nationaal, regionaal en lokaal niveau door heel Europa. Tegelijkertijd zien kiezers steeds meer inhoud die kunstmatig wordt gegenereerd door machines, zonder verificatie door mensen. Deze inhoud omvat onder andere gezichten gemaakt door AI, gesimuleerde crises en nostalgische beelden die ontworpen zijn om betrokkenheid te vergroten, en wordt nu algemeen gebruikt in campagnes binnen de Europese Unie. In sommige gevallen beïnvloeden ook buitenlandse actoren deze verkiezingen door gebruik te maken van kunstmatige personages om stemgedrag te sturen.
De Europese Unie heeft geprobeerd op deze dreiging te reageren door het opstellen van de strengste digitale regels wereldwijd, vastgelegd in de Digital Services Act. Dit regelgevingskader is bedoeld om de verspreiding van digitale manipulatie aan te pakken. Toch constateren beleidsmakers dat het schrijven van wetgeving eenvoudiger is dan het beheersen van de complexe algoritmes die achter AI-schandalen liggen, waardoor de verspreiding van AI-gestuurde politiek sneller verloopt dan regelgeving kan bijbenen.
De Drie Gelaagde Digital Influence: Deepfakes, AI Slop en Generatieve AI
Binnen de verkiezingen en politieke campagnes in Europa vormen drie hoofdtypen digitale invloeden momenteel de ruggengraat van manipulatie. De eerste is deepfakes, oftewel gemanipuleerde audio of video die ten onrechte personen uit de werkelijkheid toeschrijven. Hoewel deze technologie nog steeds een gevaar vormt vanwege de hoge risico’s, zien we dat ze slechts af en toe opduikt, zoals tijdens de Franse presidentsverkiezingen van 2024.
De tweede laag bestaat uit wat men ‘AI slop’ noemt: de industriële productie van goedkope, emotioneel geladen synthetische beelden en video’s die migratie, criminaliteit en sociale achteruitgang dramatiseren. Deze inhoud domineert vooral de aanbevelingsfeeds op sociale media, zoals TikTok, gedreven door AI-accounts zonder officiële campagnekenmerken, en niet door politieke partijen zelf. Deze vorm van inhoud wordt actief gebruikt om emoties op te roepen en paniek of angst te vergroten.
De derde laag bestaat uit generatieve AI – systemen die tekst, beelden en muziek kunnen creëren vanaf simpele prompts. Deze technologie fungeert als een versneller voor polariserende boodschappen, omdat het sneller en efficiënter inhoud produceert die partijen en ideologieën uitdraagt. Hoewel generatieve AI over het gehele politieke spectrum wordt ingezet, toont het vocabulaire van extreemrechts – met woorden als identiteit, bedreiging en culturele belegering – een sterke overeenkomst met de soorten inhoud die door algoritmes worden beloond: herhaling en provocatie.
De Impact van AI-Manipulatie op Europese Verkiezingen
Er verschijnen steeds meer bewijzen dat AI een rol speelt bij verkiezingen. Tijdens de Franse nationale verkiezingen van 2024 identificeerden onderzoekers van de non-profitorganisatie AI Forensics ongeveer zestig volledig door AI gegenereerde politieke berichten op officiële partijaccounts op platforms als Instagram en Facebook. Deze berichten toonden dystopische stadsgezichten, instortende steden en hyperrealistische migratiescènes, bedoeld om emoties te prikkelen zonder dat ze geverifieerd kunnen worden.
Natalia Stanusch, onderzoeker bij AI Forensics, verklaarde aan Euractiv dat het niet zozeer gaat om het overtuigen van mensen dat iets echt of nep is; het draait vooral om het oproepen van emoties zoals angst, schandaal of shock.
In Duitsland vermeden kandidaten het gebruik van generatieve AI in de verkiezingen van 2025, maar supportersnetwerken op TikTok maakten intensief gebruik van synthetische nationalistische beelden. In Hongarije, dat zich voorbereidt op een belangrijke verkiezing in 2026, worden nepprofielen van aantrekkelijke jonge mensen ingezet om pro-overheidsboodschappen te verspreiden. Moldova liet voorproefjes zien van volledige buitenlandse AI-interferentie, met netwerken die door Rusland gelinked zijn, die synthetische grootmoeders inzetten op TikTok om kiezers te bevechten.
Transparantie en de Limitaties van Europese Regelgeving
Een paar jaar geleden vreesde Brussel dat deepfakes het regime snel konden omverwerpen, maar dat scenario bleef uit. Wat wel toenemend problematisch werd, was grote schaal propaganda via AI. De Europese Unie heeft daarvoor een stevig regelgevend kader ontwikkeld. De AI-verordening plaatst politieke manipulatie onder de categorie ‘hoog risico’, wat betekent dat transparantie en toezicht door nationale autoriteiten en het nieuwe Europese AI-bureau vereist zijn. De Digital Services Act verplicht grote platforms zoals TikTok om risico’s rondom verkiezingen te beperken. Daarnaast zijn er verschillende plannen en codes in de maak om regels vast te stellen voor politieke advertenties en online disinformatie.
In de praktijk blijkt het echter dat platforms zoals TikTok nog steeds grote vrijheid hebben om te bepalen wat manipulatie inhoudt. Hierdoor is het moeilijk om precies te meten hoeveel AI-gegenereerde inhoud onopgemerkt wordt gedeeld en rapporteert. Het opsporen en handhaven op dit vlak vormt momenteel de grootste zwakte binnen het Europese systeem.
