Het belang van het onderzoek voor Europese instellingen
De recente controverse binnen de Europese Unie richt zich niet op de gebruikelijke patronen die bij eerdere schandalen werden gezien, zoals corruptie of onderlinge invloed binnen het Europees Parlement. In plaats daarvan ligt de focus op de Europese Dienst voor extern optreden (EEAS) en haar topfunctionarissen, inclusief enkele van de meest invloedrijke diplomaten van de EU. Dit maakt het onderzoek bijzonder omdat het niet alleen gaat om parlementariërs, maar om hooggeplaatste diplomaten die betrokken zijn bij de beschuldigingen.
Door het schandaal is het tijdens de afgelopen weken duidelijk geworden dat de Brusselse politiek onder druk staat, nu de zaak zich uitbreidt naar de hoofdorganisaties die de EU’s externe beleid vormgeven. Het leidt tot vragen over de integriteit en transparantie van de diplomatieke diensten die de EU in de wereld vertegenwoordigen en hebben geleid tot het aftreden van belangrijke leiders binnen de Europese diplomatie en het College van Europa.
Wat is de aanleiding voor het onderzoek?
De controverse begon met de ontdekking van een vermeende onregelmatigheid rond een door de EU gefinancierde diplomatieke academie. Deze academie was bedoeld om de volgende generatie Europese diplomaten op te leiden. In 2022 uitte Federica Mogherini, voormalig EU-hoofd-diplomaat en tot voor kort rector van het College van Europa, haar spijt dat ze deze academie niet eerder had kunnen opzetten tijdens haar periode als Hoge Vertegenwoordiger.
De Europese Dienst voor extern optreden (EEAS) initieerde in 2021 een openbare aanbesteding ter waarde van 130.000 euro voor de oprichting van de academie. Daarnaast werd het College van Europa in Brugge later als enige geselecteerd voor de toekenning van een beurs van 654.000 euro voor jonge diplomaten. Verder was er een bedrag van 132.000 euro gereserveerd voor een onderzoek naar de haalbaarheid van de academie.
Meerdere instellingen dienden biedingen in, zoals het Europees Universitair Instituut in Florence, het European Institute of Public Administration in Maastricht en IE Business School in Madrid. Echter, de belangrijkste eis voor de winnaar was het aanbieden van studentenhuisvesting, wat slechts door het College van Europa kon worden voldaan. Volgens de onderzoekers zou het College voorafgaand aan de selectie een gebouw van 3,2 miljoen euro hebben gekocht, ondanks financiële beperkingen, mogelijk met voorkennis over de aanbesteding.
Wie voert het onderzoek uit en hoe ernstig is het?
De eerste aanwijzingen kwamen van OLAF, het EU-agentschap dat zich bezighoudt met fraudebestrijding, dat meldingen ontving over Mogherini die mogelijk toegang had tot vertrouwelijke informatie uit de EEAS. Mogherini heeft alle beschuldigingen ontkend.
OLAF beschikt echter alleen over administratieve bevoegdheden en kan geen strafrechtelijke vervolging instellen. Als er vermoedens zijn van strafbare feiten, wordt het dossier overgedragen aan het Europees Openbaar Ministerie (EPPO). Dit orgaan onder leiding van Laura Codruța Kövesi heeft uitgebreide strafrechtelijke onderzoeksmogelijkheden en kan in verschillende EU-landen personen vervolgen, vooral bij frauduleuze handelingen en corruptie met EU-geld.
Omdat de academie met EU-geld was gefinancierd, valt de zaak onder de bevoegdheid van EPPO. De onderzoekers denken dat er mogelijk strafbare feiten zijn gepleegd, niet alleen administratieve overtredingen. Aanhoudende voorbereidingen en acties wijzen op een ernstig onderzoek dat maanden in voorbereiding was, aldus ingewijden.
EPPO werkt nauw samen met nationale instanties, zoals Belgische federale politiediensten en gerechtelijke autoriteiten die de huiszoekingen en inbeslagnemingen uitvoeren.
Wat gebeurt er nu?
Na verhoren door de politie worden Sannino en Mogherini officieel verdachten. De komende weken moeten uitwijzen of EPPO het onderzoek uitbreidt en meer personen betrekt. Mogelijk zullen aanvullende onderzoeken meer betrokkenen identificeren, nu de eerste fase van het onderzoek voornamelijk betrekking heeft op de aanbesteding voor de academie.
De aftreding van Mogherini als rector van het College van Europa heeft geleid tot discussies over hervormingen binnen de instelling. Een nieuwe rector moet worden aangesteld, terwijl de vroegtijdige pensionering van Sannino betekent dat het directoraat van het Midden-Oosten een nieuwe leiding moet krijgen.
De reputatie van het College van Europa, dat veel EU-functionarissen opleidt, en de Europese Dienst voor extern optreden blijven hierdoor onder druk. Het onderzoek vormt ook een belangrijke test voor het EU-Openbaar Ministerie, dat voor het eerst dergelijke uitgebreide strafrechtelijke procedures voert binnen de unie.
