De noodzaak van behoud van stabiliteit in het elektriciteitsnet
Het vergroenen van de energievoorziening in Europa gaat verder dan alleen het uitbreiden van hernieuwbare energiebronnen en het aanleggen van nieuwe hoogspanningslijnen. Een minder zichtbare maar even fundamentele uitdaging wordt steeds urgentere: hoe kan het elektriciteitssysteem stabiel blijven in een tijdperk dat wordt gedomineerd door variabele wind- en zonne-energieproductie? Beleidsmakers richten zich meestal op doelen voor decarbonisatie en de uitrol van infrastructuur, maar het technische fundament dat ervoor zorgt dat het licht blijft branden—bekend als systeemdiensten—krijgt niet altijd de juiste aandacht.
De afname van traditionele systeemdiensten en de gevolgen
Over heel Europa versnelt de afkeer van conventionele energiecentrales. Hoewel dat een positieve ontwikkeling is voor de klimaatdoelstellingen van de EU, brengt het veranderingen teweeg in het gedrag van het elektriciteitsnet. Traditionele generatoren, van gasturbines tot kolencentrales, boden historisch gezien diverse cruciale systeemdiensten, zoals inertie, frequentiebeheer, spanningsregeling en black-start mogelijkheden.
Deze functies, die gebruik maken van opgeslagen energie of spanningsregulatie om de netstabiliteit te waarborgen, maken het mogelijk dat het netwerk schokken kan absorberen en snel herstelt na verstoringen. Met het sluiten of minder frequent draaien van deze centrales neemt de inherent stabiele werking die ze bood af.
De verschuivende rol van systeemdiensten
Jesse Scott, senior fellow aan het European University Institute, benadrukte tijdens een recent Euractiv-event dat het niet zo is dat deze systeemelementen niet meer bestaan; het gaat erom dat de technologieën die ze leveren veranderd zijn. Systeemdiensten vormen altijd een onlosmakelijk onderdeel geweest van de werking van het elektriciteitssysteem. In het verleden werden ze vooral geleverd door vaste capaciteit uit fossiele centrales, die samen met energielevering in het systeem werden gebracht. Daardoor hoefden energiemarkten die diensten niet apart te waarderen of te prijzen.
Nu beweegt de markt naar een situatie waarin technologieën gebaseerd op hernieuwbare energie meer beschikbaar en beter worden, maar het verschil is dat het op hernieuwbare bronnen gebaseerde systeem deze systeemdiensten niet meer automatisch levert. Dat brengt nieuwe uitdagingen met zich mee voor het systeembeheer.
Voorbeelden van verstoringen en de grote gevolgen
De blackout van het Iberische schiereiland in april 2025 illustreert de urgentie van deze problematiek. José Carlos Matos, energieattaché van de Portugese overheid, stelde dat deze gebeurtenis een wake-up call was, die de kwetsbaarheid van het systeem duidelijk maakte ondanks alle vooruitgang. Sindsdien werkt de Portugese regering meer samen met Spanje om het netbeheer te verbeteren en stabilisatietechnologieën te implementeren.
Volgens hem worden rapporten die beweerden dat de blackout het gevolg was van hernieuwbare energie, expliciet weerlegd door een rapport van oktober 2025 dat werd uitgebracht door de transmissieoperatoren van Europa. Hij benadrukte dat hernieuwbare energie een rol kan spelen bij het stabiliseren van het systeem en niet alleen een oorzaak van problemen is.
Veranderende energiemarkt en beleidsuitdagingen
Thomas Pellerin-Carlin, lid van het Franse Europees Parlement namens de centrum-linkse S&D-groep, sluit zich hierbij aan. Zelfs zonder hernieuwbare energiebronnen zou de situatie momenteel moeilijk blijven, aldus Pellerin-Carlin. De aannames over de werking van het elektriciteitsnet in het verleden waren gebaseerd op de vermeende beschikbaarheid van Russisch gas, maar dat is nu niet meer het geval.
De noodzaak van een veiliger en schoner elektriciteitssysteem
Anna Stürgkh, lid van het Europees Parlement voor Renew Europe en rapporteur voor elektriciteitsnetten, benadrukte dat de EU verdere steun moet bieden in de aanpassing van het net aan deze nieuwe realiteit. De druk op het elektriciteitsnet neemt toe, vooral door de electrificatie van transport, verwarming en industrie. Hierdoor stijgt de vraag en wordt de samenleving afhankelijker van continue, betrouwbare energievoorziening.
Voor alle partijen in de hernieuwbare energieketen is het essentieel dat de overheid signalen afgeeft dat de situatie wordt verbeterd. Een uitgebreide EU-regelgeving voor netwerken kan helpen bij het harmoniseren van definities, het vaststellen van prestatienormen en het ontwikkelen van grensoverschrijdende mechanismen om systeemdiensten efficiënter in te zetten.
Toekomstige beleidskansen en de rol van systeemdiensten
Volgens de panelleden biedt de komende evaluatie van het energiebeveiligingskader binnen de EU een belangrijke mogelijkheid om deze prioriteit te integreren in het beleid. Integratie van systeemdiensten in het kernbeleid voor energiezekerheid zou een verschuiving aangeven naar een holistischere benadering van de benodigde operationele stabiliteit voor een veilig, koolstofarm energiesysteem in de volgende fase van de energietransitie in Europa.
