Introductie van nieuwe regelingen voor terugkeer en migratiebeleid
Deze week markeert een significante mijlpaal in het beleid van de Europese Unie met betrekking tot migratie en asiel. Overheidsorganisaties stemden in met een reeks nieuwe richtlijnen die de terugkeerregels verscherpen, het gebruik van veilige landen uitbreiden en procedurele verzwaringen voor asielaanvragen implementeren. Deze ontwikkeling stelt de toon voor de ingrijpende hervorming van het EU-asielsysteem die sinds jaren niet was doorgevoerd.
Het proces werd versterkt door de rol van Denemarken, dat tijdens het roterende voorzitterschap van de Raad maandenlang een consensus probeerde te bereiken binnen de EU. Tijdens deze periode gaf de EU-migratiecommissaris Magnus Brunner openlijk aan dat de aanpak van migratie een directe en volledige transformatie ondergaat.
In 2025 werden de voorstellen van de Commissie ontwikkeld om meer controle te krijgen over de instroom van mensen en om de uitzetting van niet-kwalificerende personen te bespoedigen. Intern werden gesprekken over migratie vaak gevoerd tijdens de zogenaamde ‘migratiebrunches’, bijeenkomsten vlak voor EU-topvergaderingen waarin vertegenwoordigers van meer dan vijftien lidstaten de koers bepaalden, allemaal onder het toeziend oog van Commissievoorzitter Von der Leyen.
De kern van de hervorming: nieuwe terugkeerrichtlijnen
De belangrijkste wetgevende wijziging werd vastgesteld in de ‘return regulation’, die centraal staat in de recente EU-besluiten. Vaak aangeduid als het ‘missende punt’ van het migratiepact, voorziet deze regeling in de oprichting van ‘terugkeerknooppunten’ in landen buiten de EU. Deze knooppunten moeten de afhandeling mogelijk maken van personen wiens asielaanvragen werden afgewezen of die geen recht meer hebben om in de Unie te verblijven.
Daarnaast introduceert het nieuwe regels voor strenger optredende maatregelen, zoals langere detentieperiodes voor degenen die zich niet houden aan de uitzettingsbevelen. Een ander belangrijk aspect was het voorstel tot wederzijdse erkenning van terugkeersbesluiten tussen lidstaten, zodat één land de deportatiebevel van een ander kan uitvoeren. Deze maatregel werd in de laatste fase versoepeld onder politieke druk, waardoor de uitvoering nu afhankelijk is van een tweeledige strategie: eerst vrijwillig, daarna verplicht.
De Europese Commissie benadrukte dat zij niet actief betrokken zal zijn bij de ‘return hubs’, ofwel de centra voor terugkeer buiten de EU, en dat de beslissingen hierover bij de nationale regeringen blijven. Critici uit de maatschappelijke organisaties en linkse politici betwijfelen de nieuwe regelgeving, waarbij Silvia Carta van het Platform voor Internationale Samenwerking met Onbekende Migranten waarschuwde dat de regelgeving tekenen vertoont van een ‘politie-staat.’
De definitieve lijst van veilige derde landen en de nieuwe procedures
Daarnaast werd door de EU-regeringen de conceptuele lijn bevestigd voor het aanwijzen van ‘veilige derde landen’ waaruit asielzoekers kunnen worden teruggestuurd. Onder de nieuwe regels kunnen asielzoekers worden teruggestuurd naar landen waar zij nog nooit hebben gewoond of alleen doorheen zijn gereisd, mits er een bilaterale overeenkomst of informele samenwerking bestaat. De bestaande eis voor een ‘bruikbare’ band tussen de asielzoeker en het land wordt mogelijk afgeschaft, wat de wil tot terugkeer kan versoepelen.
Ook werd de commissie goedgekeurd voor een lijst met zeven landen van herkomst die als veilig worden beschouwd: Bangladesh, Colombia, Egypte, India, Kosovo, Marokko en Tunesië. Personen uit deze landen worden onder een versnelde procedure beoordeeld, waarbij wordt aangenomen dat hun asielclaims ongegrond zijn totdat het tegendeel kan worden bewezen. Het parlement heeft deze lijst recent goedgekeurd, terwijl de onderhandelingen met de Raad nog gepland staan.
Vervolgstappen en toekomstplannen
De EU wil de hervormingen in migratiebeleid verder doorvoeren in het komende jaar, onder meer door een herziening van de opdracht van het grensbeschermingsagentschap Frontex. Voorstellen omvatten het uitbreiden van de bevoegdheden van Frontex, zoals het mogelijk maken van directe terugkeeroperaties met derde landen en het vergroten van de operationele capaciteit tot 30.000 medewerkers.
Overwegingen voor het mandaatverhoging omvatten het inzetten van dronepiloten, cybermonitoring en kunstmatige intelligentie, zoals gedocumenteerd in documenten van de Raad. Naast de verdere versterking van Frontex is de EU van plan om haar migratie- en visumregels strenger te maken. De eerste strategie voor migratie en asiel zal worden aangekondigd, samen met een nieuwe visie op visumbeleid, waarin onder meer reisbeperkingen en visumbevriezingen voor landen die weigeren terug te nemen, worden overwogen.
Een voorstel voor digitalisering van het terugkeerproces wordt op een later moment gepresenteerd, oorspronkelijk gepland voor 2025, en zal de procedures verder automatiseren en versnellen.
