De positie van de Europese Unie ten opzichte van territoriale veranderingen
De grootste vraag omtrent de toekomst van Oekraïne betreft de exacte ligging van de nieuwe grens. Terwijl Washington Oekraïne onder druk zet om grondgebied over te dragen als onderdeel van een vredesakkoord met Moskou, begint Brussel zich nuance te tonen in het lopende debat over territoriale concessies aan Rusland, dat een van de meest gevoelige punten in de onderhandelingen vormt. Anitta Hipper, woordvoerster van de EU voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidspolitiek, benadrukte dat “onze positie duidelijk is: geen vreedzame overeenkomst kan tot stand komen zonder Oekraïne. Het is aan Oekraïne om de daadwerkelijke voorwaarden voor vrede te bepalen.”
Deze switch markeert een belangrijke verandering voor de EU: na bijna drie jaar van de doctrine dat grenzen niet met geweld kunnen worden gewijzigd, trekken Europese officiёrs zich terug uit het meest explosieve onderdeel van elk vredesproces en leggen ze de bal bij Kiev. Deze stap vertegenwoordigt een opvallende verschuiving in de houding van de Unie ten aanzien van het respect voor bestaande grenzen.
De invloed van Amerikaanse politiek en de rol van Donald Trump
Voormalig president Donald Trump heeft herhaaldelijk geprobeerd de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy te beïnvloeden door hem aan te zetten tot acceptatie van zijn eigen vredesplan, dat onder meer het cederen van bezet gebied aan Moskou omvat, inclusief de Krim, Loehansk, Donetsk en delen van Cherson en Zaporizhzhja. Hoewel Trumps stijl en aanpak verschillen van die van eerdere Amerikaanse presidenten zoals Bill Clinton tijdens de Kosovo-oorlog van 1999 of George W. Bush bij de erkenning van Kosovo in 2008, vertoont hij wel overeenkomsten met een Amerikaanse neiging om grenswijzigingen door middel van dwang te forceren.
De steun van Europese bondgenoten en het Oekraïne-beleid
Na aanvallen van Trump uitte de Europese bondgenoten van Oekraïne hun steun voor president Zelenskyy. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben westerse landen zich hoofdzakelijk onthouden van het formeel erkennen van grenswijzigingen die via agressie tot stand komen. Brussel erkende bijvoorbeeld niet de annexatie van de Krim en Sebastopol door Rusland in 2014, noch de Turkse bezetting van Noord-Cyprus sinds 1974.
Na een vergadering met Europese partners benadrukte Zelenskyy dat volgens de Oekraïense grondwet geen enkele territoriale concessie wettelijk of moreel gerechtvaardigd is.
Precedenten en de juridische complicaties
Het precedent van Kosovo wordt door velen in Europa als complex ervaren. De Europese Unie heeft geen wettelijke bevoegdheid om nieuwe staten te erkennen of grenzen te wijzigen. Diplomatieke bronnen in Athene vrezen dat een vredesplan dat Oekraïens grondgebied aan Rusland toewijst vergelijkbare juridische en politieke problemen kan veroorzaken. Het volledig erkennen van Kosovo’s onafhankelijkheid door de meeste EU-lidstaten, met uitzondering van Spanje, Slowakije, Cyprus, Roemenië en Griekenland, onderstreept de fragiele juridische situatie. Rusland wijst herhaaldelijk op Kosovo om zijn agressie tegen Oekraïne te rechtvaardigen, zoals Vladimir Poetin in 2014 deed bij de officiële annexatie van de Krim.
De toekomstige erkenningsscenario’s en de risico’s
Merkwaardig is dat een aantal analisten benadrukt dat de Europese unie geen enkel internationaal erkend grenswijzigingsproces zou accepteren, tenzij de Verenigde Staten dat doen. Foucher, een Franse geograaf, stelde dat landen zoals China en India nooit de annexatie van de Krim zullen erkennen, en dat de grens binnen de landen zelf de facto zal blijven bestaan. Klaus Welle, voormalig secretaris-generaal van het Europees Parlement, onderscheidt echter tussen juridische en feitelijke erkenning. Volgens hem kunnen delen van Oekraïne voorlopig onder Russisch occupants blijven, maar dat betekent niet dat Europa die situatie juridisch erkent.
Er bestaat dus de mogelijkheid dat sommige territoria van Oekraïne tijdelijk onder Russische controle blijven zonder dat de internationale gemeenschap dat legaal erkent. Trump’s uitspraken en mogelijke toekomstige diplomatieke stappen zouden verder de grenzen kunnen beïnvloeden, waarbij andere hoofdsteden het voorbeeld zouden kunnen volgen. Een formele erkenning van nieuwe grenzen op internationaal niveau blijft echter zeer onwaarschijnlijk zonder brede consensus.
