De nieuwe strategieën en initiatieven van de EU
Dinsdag publiceerde de Europese Commissie haar Economisch Veiligheidspakket, dat vooral een herformulering bevat van bestaande instrumenten en plannen op het gebied van handel en kritieke grondstoffen. De actualiteit en het gevoel van urgentie werden echter verhoogd na twee incidenten dit jaar, waarbij de EU doelwit was van uitgebreide exportcontroles door China. Deze strategieën blijven grotendeels vertrouwd, zoals uit de twee ‘communicaties’ in het pakket blijkt: de zogenoemde economische veiligheidsdoctrine en het nieuwe RESourceEU-actieplan.
De drie voornaamste doelstellingen blijven gelijk: het ontwikkelen van een proactievere, anticiperende houding; het effectief inzetten van bestaande instrumenten; en het versterken van samenwerkingen met partners. Deze benadering sluit aan bij de economische veiligheidsstrategie die de Commissie in 2023 had gepresenteerd. Tijdens de aankondiging woensdag, door commissarissen Stéphane Séjourné en Maroš Šefčovič, werd ook benadrukt dat er nog werk te verzetten is op gebieden zoals het ondersteunen van risicovolle industriële sectoren, het beschermen van gevoelige data en het voorkomen van verstoringen in zowel fysieke als digitale infrastructuur van de EU.
Daarnaast ligt er nadruk op recycling als onderdeel van oplossingen om de afhankelijkheid van China op het gebied van kritieke grondstoffen te verminderen, een beleid dat al is opgenomen in de Critical Raw Materials Act van de EU. Hoewel er nog niets nieuws is in inhoudelijke maatregelen, wordt er vooral gewerkt aan een herstructurering van prioriteiten binnen een nieuw kader. Financieel gezien zijn er geen nieuwe middelen toegevoegd. De Commissie noemt in plaats daarvan bestaande fondsen, zoals InvestEU en SAFE-leningen voor defensie, en verwijst herhaaldelijk naar de toezeggingen van de Europese Investeringsbank.
De toenemende urgentie door Chinese exportcontrolemaatregelen
Wat recent wel nieuw is, is het gevoel van urgentie dat ontstaat door de invoering van wereldwijde exportcontroles door China in april en oktober van dit jaar. Deze verstoringen motiveerden commissaris Séjourné om in een interview met Euractiv te verklaren dat Europa niet slechts in het vuur wordt getroffen van een mondiale handelsoorlog, maar dat Beijing de EU specifiek doelwit. Deze ontwikkelingen benadrukken de noodzaak voor de EU om haar strategieën te versnellen en te versterken.
De aankondiging bevat daarnaast aanwijzingen voor verdere acties, die mogelijk leiden tot nieuwe stappen. Zo wil de Commissie vasthouden aan haar vereenvoudigingsbeleid, zoals commissaris Dombrovskis deze week in Euractiv bevestigde, en dit uitbreiden naar onderwerpen op het gebied van economische veiligheid. Er wordt onder meer gedacht aan het vereenvoudigen van de voorwaarden waaronder de blokkadestatuut kan worden ingezet, bedoeld om EU-bedrijven te beschermen tegen buitenlandse wetten en regels.
Daarnaast zijn plannen aangekondigd om vergunningverlening te stroomlijnen, en een voorgestelde verordening om de Critical Raw Materials Act te wijzigen, zodat meer gebruik kan worden gemaakt van afval voor de winning van materialen. Een andere ontwikkeling is de verwachte oprichting van het Critical Raw Materials Centrum in 2024, aldus een hooggeplaatste bron. Dit centrum zou onder meer voorraadbeheer, gezamenlijke inkoop en het faciliteren van concrete projecten ondersteunen. Séjourné noemde het onlangs in het Europees Parlement in Straatsburg vergelijkbaar met de Japanse JOGMEC, een krachtige organisatie die wereldwijd de prospects voor kritieke materialen onderzoekt en geheime voorraden beheert.
De huidige plannen blijven voorlopig nog op een verkennend niveau, met de intentie om een coalitie van Europese landen te vormen die gezamenlijk grondstoffen kunnen monitoren, inkopen en stockeren. De Commissie kondigde tevens aan dat zij het centrum via nieuwe wetgeving wil versterken, met een voorstel dat in het tweede kwartaal van 2026 wordt ingediend. Mocht dit proefproject succesvol blijken, dan is de volgende stap mogelijk de oprichting van een volwaardige EU-agentuur, zo meldden hoge functionarissen.
De impact op internationale partners en toekomstige perspectieven
Een belangrijke zorg voorafgaand aan de bekendmaking was dat derde landen, inclusief gehechte partners zoals Japan, onbedoeld schade zouden kunnen oplopen door de nieuwe EU-strategieën voor het versterken van de economische veiligheid. Tot nu toe lijken deze zorgen niet uit te komen, aangezien in de communicatie doorlopende verwijzingen worden gemaakt naar samenwerkingsverbanden. Zo blijven er lopende projecten gericht op het aanboren van hulpbronnen in landen als Australië, Canada en vooral Brazilië, naast samenwerkingen met resourcearme bondgenoten zoals Japan.
De EU beweegt zich in een complex landschap van nationale belangen en internationale allianties, waarbij samenwerking met welvarende en ontwikkelingslanden centraal staat. Het collectief veiligstellen van kritieke grondstoffen blijft een kernpunt, waarbij de EU haar strategische afhankelijkheden wil verminderen zonder onnodige conflicten te veroorzaken met andere landen. De koers die de Commissie inzet, wordt verder vormgegeven via wetgeving en beleidsinitiatieven die de komende jaren zullen worden geïmplementeerd en geëvalueerd.
(cp, aw)
