Gezamenlijke positie bereikt na jaren van verdeeldheid
Op woensdag hebben Europese landen overeenstemming bereikt over de regeling betreffende seksuele misbruik van kinderen. Na jaren van interne meningsverschillen en hevige oppositie van privacy- en veiligheidsdeskundigen, die waarschuwden dat de wet kan leiden tot massale surveillance van burgers in de EU, werd een gezamenlijk standpunt vastgesteld. Tijdens een intensieve discussie stroomden er verdere protesten van burgers en privacyactivisten, vooral in oktober, toen een massale mobilisatie werd georganiseerd tegen het controversiële voorstel van de Europese Commissie. Dit voorstel beoogde grote techbedrijven te verplichten privéberichten te scannen op illegaal materiaal, wat de onderhandelingen opnieuw grotendeels blokkeerde. Sinds de start van de discussies in midden 2022 bleef het moeilijk om tot overeenstemming te komen, maar deze week werd de impasse doorbroken en werd het beleid aangepast door de meest controversiële component – de verplichting tot detectie – te verwijderen uit de oorspronkelijke tekst.
Waarom was detecting verplicht een punt van controverse?
De kern van de controverse ligt in het feit dat het oorspronkelijke voorstel van de Commissie de autoriteiten in staat zou stellen om druk uit te oefenen op messagingdiensten om communicatie van alle gebruikers te scannen. Dit zou gebeuren via zogenaamde «verplichte detectie-opdrachten». Tegenstanders noemden de wet daarom «chatcontrole», vanwege wat zij zien als een buitensporige inbreuk op privacy en een overmatige machtsuitoefening door de overheid. Aan de andere kant blijft het probleem van kindermisbruikmateriaal een grote en ogenschijnlijk verergerende uitdaging. In 2024 registreerde het INHOPE-netwerk, dat meldingen van illegaal materiaal verzamelt via nationale hulplijnen, bijna 2,5 miljoen verdachte afbeeldingen van kindermisbruik. Dit betekent een stijging van 218% ten opzichte van 2023. De toename in rapportages was voor de Europese Commissie aanleiding om in 2022 nieuwe wetgevende maatregelen voor te stellen, die techbedrijven verplichten om illegaal materiaal te detecteren en te verwijderen. Dit steekt af tegen de vrijwillige scans die mogelijk waren onder een tijdelijke uitzondering op de privacyregels sinds 2021. Eerdere plannen van het Europees Parlement uit november 2023 gingen al in die richting door de scope van de detectieverboden te beperken, en nu worden verdere onderhandelingen gestart om tot een definitieve overeenkomst te komen.
Het verloop van de onderhandelingen en de rol van de lidstaten
De dynamiek binnen de Raad kwam onder druk te staan wanneer de Denen, die sinds juli het voorzitterschap van de Raad vervullen, aanvankelijk de plannen voor verplichte detectie opnieuw op tafel legden. Het was gepland dat de ministers halverwege oktober zouden stemmen, maar die vergadering werd twee keer uitgesteld vanwege het ontbreken van consensus. Onder grote druk en met het oog op de dreiging dat de tijdelijke scanregels in april 2026 vervallen, koos de Deense voorzitter voor een versoepeling van de plannen. Indien de tijdelijke uitzonderingen niet verlengd worden, verliezen bedrijven een instrument dat nu al wordt gebruikt om de verspreiding van kindermisbruikmateriaal tegen te gaan. Daarom is er dringend behoefte aan een permanente oplossing. Het compromis dat uiteindelijk is bereikt, houdt vast aan vrijwillige scans en benadrukt dat encryptie niet ondermind moet worden, waarmee privacy- en beveiligingsexperts tevreden blijven. Toch uiten kinderrechtenactivisten hun teleurstelling omdat zij hadden gehoopt op verdere beperkingen op vrijwillige scans.
Blijven de zorgen over massale surveillance?
Voor Patrick Breyer, voormalig Europarlementslid en privacy-activist, die zich verzette tegen het oorspronkelijke «chatcontrole»-voorstel, blijft de nieuwe tekst gevaarlijk. Hij uitte voortdurend zorgen dat de mogelijke interpretatie van vrijwillige scans tot massale surveillance zou kunnen leiden, omdat platforms die dit als mitigatiemiddel gebruiken, mogelijk nog sneller alle privégroepen zouden gaan scannen. Breyer waarschuwde dat «chatcontrole niet voorbij is, het wordt alleen geprivatiseerd». Hij suggereerde dat het verplicht stellen van leeftijdsverificatie voor alle gebruikers, zoals sommige lidstaten voorstellen, kan leiden tot uitsluiting uit digitale diensten en een beperking van de toegang voor Europeanen. Daarnaast pleiten enkele landen voor het invoeren van een digitale meerderjarigheidsleeftijd, bedoeld om jongeren beter te beschermen tegen online risico’s. Het hele debat toont dat de context en de technische en juridische beperkingen van dergelijke voorstellen in de loop van de jaren zijn verschoven en complexer zijn geworden.
