Aard van de kwestie en bereidheid tot dialoog
Turkije heeft aangegeven open te staan voor gesprekken met Griekenland over de omvang van haar territoriale wateren in de Egeïsche Zee. Dit voorstel komt in een context waarin Athene bezwaar heeft gemaakt tegen de toegang van Ankara tot Europese militaire financieringsinstrumenten ter waarde van 150 miljard euro. De Turkse overheid heeft herhaaldelijk haar bereidheid uitgesproken om discussies te voeren over verschillende punten in de regio, waaronder de grensomvang en maritieme rechten.
Belemmeringen en de standpunten van betrokken landen
Momenteel mogen Turkse fabrikanten slechts tot 35% van de kosten van componenten van een eindproduct produceren voor projecten die onder het EU-geleide SAFE-beveiligingsprogramma vallen. Dit programma vereist dat minimaal 65% van de componentenkosten worden vervaardigd in de EU, Noorse of Oekraïense productie. In juni diende Ankara een aanvraag in om haar defensiebedrijven beter toegang te bieden tot door de lening gefinancierde contracten, zo berichtte de Turkse permanente delegatie bij de EU aan Euractiv.
Daartegenover staan de principiële bezwaren van Griekenland en Cyprus. Hoewel defensiebesluiten in theorie met gekwalificeerde meerderheid kunnen worden genomen, wordt in praktijk vaak consensus verwacht in EU-hoofdzetels, wat de goedkeuring voor Ankara bemoeilijkt.
Territoriale wateren en jurisdictie in de Egeïsche Zee
Turkije en Griekenland hebben langdurige geschillen over de omvang van hun territoriale wateren in de Egeïsche Zee, een regio die mogelijk rijke energiebronnen herbergt. Griekenland baseert zich op het Verdrag van de Verenigde Naties inzake het Recht van Zee (UNCLOS), dat het recht geeft om territoriale wateren tot 12 zeemijl uit te breiden. Turkije, dat UNCLOS niet heeft geratificeerd, heeft gedreigd met oorlog (casus belli) mocht Griekenland besluiten tot dergelijke uitbreiding over te gaan.
De Turkse ambassade in de EU verklaarde dat Athene de dreiging verkeerd interpreteert en riep de Europese Commissie en lidstaten op belangen te prioriteren boven politieke vooroordelen. Momenteel wordt de discussie over de zeegrenzen beheerd binnen de context van diplomatieke onderhandelingen en is er nog geen doorbraak gerealiseerd.
Cyprus en de regionale dynamiek
Een tweede bezwaar tegen Turks SAFE-toegang komt van Cyprus, dat samen met Griekenland tegen de aanwezigheid van Turkije in het noorden van het eiland is. De Turkse delegatie bij de EU benadrukt dat Turkije geen bedreiging vormt voor Nicosia. Volgens hen ziet de Griekssprekende gemeenschap in Cyprus de Turkse garanties ter bescherming van Turkse Cyprioten als een veiligheidsmaatregel, niet als een bedreiging, en waarschuwt dat de wens van de Grieks-Cyprioten om het eiland te Helleniseren de regio verder kan destabiliseren.
De onderhandelingen met de Europese Commissie over deze kwestie zijn nog niet begonnen. Terwijl de Cypruspositie gericht is op het uitsluiten van Turkije van het SAFE-programma, blijven de gesprekken over de toegangsfactoren en financiële voorwaarden tussen de betrokken landen en de EU hangen.
